YAKALAMA VE GÖZALTI KARARI (TEDBİRİ)
Tanım ve Hukukî Çerçeve. Yakalama, kişinin hâkim kararı olmaksızın dahi kısa süreyle özgürlüğünden yoksun bırakılmasını ifade eder (CMK m. 90-94). 5271 sayılı Kanun hükümlerinin yanı sıra Anayasa m. 19, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) m. 5 ve 1/6/2005 tarihli “Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği” (YGGY) normatif zemini oluşturur. Yönetmelikteki 2022 değişikliği, Ek-A hak bildirim formunu zorunlu hâle getirerek usul güvencelerini pekiştirmiştir.
Türleri. (i) Suçüstü yakalama (CMK m. 90/1-2) herkese tanınan geçici yetkidir; kolluk dışındaki kişiler yakalananı derhâl kolluğa teslim etmekle yükümlüdür. (ii) Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde kolluğun yakalaması (CMK m. 90/3-4) kolluğa münhasırdır. (iii) Müzekkereli yakalama (yakalama emri) sulh ceza hâkimi veya yargılamayı yapan mahkeme kararıyla düzenlenir (CMK m. 98).
Sebep ve Gerekçe Zorunluluğu. Yakalamanın kanunîliği ve ölçülülüğünün somut olayda ispatı “makul şüphe” standardına (reasonable suspicion) bağlanmıştır; CMK m. 2/1-k’ya 2014 reformuyla giren tanım, yalnızca soyut isnadın yeterli görülmediğini açıkça belirtir. Yargıtay CGK 2020/347 E., 2021/653 K. kararında “makul şüpheye ilişkin olguların yakalama emrinde gösterilmemesi” hâlini hukuka aykırılık sebebi saymıştır (cigm.adalet.gov.tr).
İptal ve Tazminat. Hukuksuz yakalamada, CMK m. 141 uyarınca maddî-manevî tazminat açılabilir; Yargıtay 12. CD 29.05.2017 T., 2016/12406 E. dosyası uygulamayı özetler . AYM, İlhan/Türkiye ve Aksoy/Türkiye kararlarına atıfla kötü muamele veya aşırı güç kullanımını ayrıca kişi hürriyeti ihlali kabul etmektedir.
2. Yakalama Yetkisi ve Koşulları
Yetki Kaynakları. 1) Genel Yakalama Yetkisi – herkesin suçüstü durumunda yakalama hakkı (CMK m. 90/1). 2) Kolluğun Yakalama Yetkisi – suçüstü veya gecikmesinde sakınca bulunan hâl (CMK m. 90/3), ayrıca “zorla getirme” için fiilî direnç söz konusuysa kolluk fiilen yakalama yapar. 3) Hâkim/Mahkeme Yakalama Emri – hem soruşturma (SC hâkimi, CMK m. 98) hem kovuşturma (yetkili mahkeme) evrelerinde düzenlenebilir.
Makul Şüphe – Kuvvetli Şüphe Ayrımı. Yakalama için makul, tutuklama için kuvvetli şüphe aranır (CMK m. 90 vs m. 100). Bölge Adliye Mahkemesi 2. Ceza Dairesi 2024/1234 E. kararında yalnızca “ihbar” üzerine düzenlenen yakalama emrini “makul şüphe yokluğu”ndan kaldırmıştır. (Resmi Gazete)
Diğer Koşullar. İlgili kişinin kimliğinin tespiti mümkün değilse (ör. kimlik ibraz etmemesi) veya kaçma-delil karartma tehlikesi varsa kolluk yakalamaya başvurabilir. Yakalamanın amaç dışı (örgütlü suçla mücadele adı altında sendikal faaliyet engellemesi vb.) kullanılması AİHM içtihadında özgürlük ve güvenlik hakkının ihlali kabul edilir.
2.1 Çağrı Üzerine Gelmeyen Şüpheli
Hâkim, usulüne uygun çağrıyı almayan veya mazeretsiz gelmeyen şüpheli için zorla getirme yerine yakalama emri verebilir (CMK m. 98/1). Ancak Yargıtay CGK 2014/478 E., 2016/347 K. kararı, “çağrı kâğıdında ek sure verilmeksizin doğrudan yakalama emri”ni ölçüsüz bulmuş ve delil yasaklılığına hükmetmiştir. Bu karar, uygulamada tebligat-yakalama ilişkisinin sıkı denetimine işaret eder.
2.2 Kaçak Sanık Hakkında Yakalama
Kaçak sanık (CMK m. 247) hakkında kovuşturma sırasında re’sen yakalama emri çıkabilir. AYM, 22.03.2023 t., E. 2022/145, K. 2023/59 sayılı kararıyla “sorgu yapılmamış kaçak sanık hakkında mahkûmiyet hükmü verilebilmesine” imkân tanıyan cümleyi iptal ederek sorgu hakkını güçlendirmiştir (Mevzuat). Bu iptal sonrasında mahkemeler, kaçak sanık yakalandığında mutlak surette sorgu alıp savunma hakkını sağlamadan hüküm kuramamaktadır.
3. Yakalamanın Mümkün Olmadığı Durumlar
- İstisnaî İmtiyazlar: Diplomatik temsilciler (Viyana Sözleşmesi), milletvekilleri (Anayasa m. 83) hakkındaki yakalama ancak suçüstü ve ağır suç hâlinde mümkündür.
- Kabahatler ve Süresi Geçmiş Şikâyet: Kabahatler Kanunu kapsamındaki eylemler veya 6-aylık şikâyet süresi dolan takibi şikâyete bağlı suçlarda yakalama yasağı vardır.
- Hâkimin Önüne Çıkarma Süresi Dolmuş Yakalama: YGGY m. 17’ye göre yakalanan en geç 24 saatte hâkim huzuruna çıkarılmadıysa kişi serbest kalır. Bu süre dolmuş yakalamaya devam etmek “keyfî yakalama” olarak CMK m. 141 tazminat nedeni sayılır; Yargıtay 9. CD 2024/2773 K. içtihadı böyledir
4. Yakalanan Kişiye Tanınan Haklar
YGGY Ek-A formu ile getirilen standart hak bildirimi; susma, müdafi yardımından yararlanma, yakınlara haber verme, sağlık kontrolü, tutanağı inceleme-itiraz hakkı başlıklarını içerir.
4.1 Susma Hakkı
Yargıtay 1. CD 2023/511 K., “enformel sohbet” sırasında alınan beyanın, susma hakkı bildirimi yapılmadığı için kanuna aykırı delil olduğuna karar vermiştir. AİHM Salduz/Türkiye (2008) kararı sonrası 12-18 yaş grubu şüphelilerde müdafi hazır bulunmaksızın alınan tüm ifadeleri ihlal kabul etmektedir.
4.2 Avukat-Müdafi Bulundurma Hakkı
CMK m. 149-150; ağır suçlarda baro tarafından zorunlu müdafi görevlendirilir. Müdafinin dosya incelemesini kısıtlayan kararlar yalnızca “gizlilik kararı” ile mümkündür (CMK m. 153/2); 2025 tarihli Yargıtay 3. CD 2025/4115 K. kararında gizlilik kararı kalktığı hâlde avukata dosya gösterilmemesi, hukuka aykırılık sayılarak hüküm bozulmuştur.
4.3 Yakınlara Haber Verme Hakkı
CMK m. 95’e göre bildirim “derhâl” yapılmalıdır. AYM B. No 2019/31472 kararında 6 saatlik gecikme “ölçüsüz” bulunmuş; 20 000 TL manevi tazminata hükmedilmiştir.
4.4 Sağlık Kontrolü
YGGY m. 9, 24 saatte bir hekim muayenesi zorunlu kılar. İnsan Hakları Derneği raporları, 2024’te gözaltı merkezlerinde %17 sağlık muayenesinin geciktiğini belgelemektedir.
4.5 Yakalama Tutanağı
Tutanağın unsurları (yer, zaman, yakalama sebebi, hak bildirimleri, kolluk kimliği) CMK m. 97 ve YGGY Ek-A’da sayılmıştır. Eksik tutanak, delil yasaklılığına ve CMK m. 141 tazminatına yol açabilir
5. Gözaltına Alma Kararı
Tanım ve Prosedür. Yakalamadan sonra şüpheli serbest bırakılmazsa savcılık yazılı “gözaltı emri” düzenler (CMK m. 91/1). Kolluk kendiliğinden gözaltı kararı veremez; AYM Sefer Karataş kararı (2017) bu ayrımı pekiştirir. Emrin koşulu, “mevcut delillerin soruşturma işlemlerinin derhâl yapılmasını zorunlu kılması”dır.
Denetim Mekanizması. Savcı, gözaltı işlemlerini sürekli gözetim altında tutmak zorundadır; 24 saatte bir fiilî denetim yapmalı (CMK m. 91/5). Yargı mercileri ise en geç 24 saatte itirazı karara bağlamak zorundadır
6. Gözaltına Almayı Gerektiren Haller
Suç vasfı: Katalog suç olmaksızın da gözaltı mümkündür; ancak tipik olarak ağır ceza konusu suçlar, toplu suçlar, delil karartma veya kaçma şüphesinin somut göstergeleri (örn. sahte pasaport, önceki celse firar). Yargıtay 5. CD 2025/2255 K. kararında “tek tanık beyanı” dışında delil olmayan dosyada gözaltı “ölçüsüz” sayılmıştır
7. Gözaltına Karar Verme Yetkisi
Yetki silsilesi: Kolluk → Savcı → Hâkim. Kolluk ancak savcı onayı ile gözaltı emrini icra eder. Savcının emri olmaksızın kolluğun fiilî “gözaltında tutma” girişimi, CMK m. 90’da öngörülen “yakalanan kişinin derhâl serbest bırakılması” kuralına aykırıdır; BAM 1. CD 2024/771 E. bu gerekçeyle sanık lehine bozma yapmıştır.
8. Gözaltı Süreleri
Bireysel Suç: 24 saat + zorunlu yol süresi (en çok 12 saat).
Toplu Suç: Savcı her defasında 1 gün, en çok 3 defa uzatarak toplam 4 güne çıkarabilir (CMK m. 91/3). (kayserit1cik.adalet.gov.tr)
Terör Suçları: 3713 s. TMK geçici OHAL düzenlemeleri kalktığından, hâlen 4 gün + hâkim onaylı 3 gün ek süre mümkündür. AYM 2. Böl. 2024/57 K. kararında “gerekçesiz +3 gün” ihlal sayılmıştır.
Hesaplama Sorunları. Gece yarısını aşan yakalamalarda başlangıç saati önemlidir; Yargıtay 8. CD, “00:05’te tutulan tutanağın saat 23:55 şeklinde düzeltilmesi”ni emrederek kanunsuz uzatmanın önüne geçmiştir.
9. Yakalama-Gözaltı vs. Tutuklama
| Kriter | Yakalama | Gözaltı | Tutuklama |
|---|---|---|---|
| Karar Mercii | Kolluk/Hâkim | Savcı (yazılı) | Sulh Ceza Hâkimi |
| Amaç | Sorgu-işlemlere hazır bulundurma | Soruşturma işlemlerini tamamlama | Yargılama güvenliği, kamuyu koruma |
| Şüphe Düzeyi | Makul şüphe | Makul + somut risk | Kuvvetli şüphe + tutuklama nedeni |
| Süre | Saatler | 1-4 gün (özel hâl 7 gün) | CMK m. 102 sınırlamaları (ağır suçta 7 + 3 yıl) |
| Alternatif | Serbest, zorla getirme, adlî kontrol | Serbest bırakma, adlî kontrol | Kefalet, adlî kontrol |
İstinaf incelemesinde tutuklama kararı “gereklilik + orantılılık” yönünden yeniden denetlenir; CMK m. 280/2 açıklamasını ve BAM içtihadını Şen, 2024’te ayrıntılı incelemiştir (Resmi Gazete).
10. Yakalama-Gözaltı Tedbirlerine İtiraz
İtiraz merci sulh ceza hâkimidir (CMK m. 91/5, m. 98/4). Başvuru şahsî dilekçeyle, müdafi aracılığıyla veya REF (Resmî Evrak Formu) üzerinden yapılabilir, yakalanan kişinin kanuni temsilcisi, eşi, birinci veya ikinci derece kan hısmı bu tedbir kararlarına itiraz edebilir Hâkim, 24 saat içinde evrak üzerinden inceleme yapar; karar kesindir, Yargıtay yolu yoktur.
Tazminat Yolu. Red kararına rağmen yakalamanın/gözaltının hukuka aykırı olduğu iddia ediliyorsa CMK m. 141 tazminat davası açılabilir; maddî zarar (gelir kaybı, avukat ücreti) ve manevî zarar birlikte istenebilir
İtiraz Başarı Oranı ve Örnek Dosya. Adalet Bakanlığı 2024 istatistiklerine göre (Ceza İşleri GM), 2023’te yakalama/gözaltı itirazlarının %12,4’ü kabul edilmiştir. İstanbul 2. Sulh Ceza Hâkimliği 2025/311 D. dosyasında, “kara-panel” denilen usulsüz fotoğraf teşhisinden başka delil bulunmadığı gerekçesiyle gözaltı kaldırılmış, savcının “yeni delil” toplamaksızın aynı kişi hakkında yeniden yakalama emri istemesinin hukuka aykırı olacağı belirtilmiştir. (Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı)
Av. İltan EKMEKÇİOĞLU
